ATLAS-MACHINE
An Eclectic Glossary
ΘΚ0618 ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ
διδακτική ομάδα
Γιώργος Τζιρτζιλάκης, Καθηγητής ΤΑΜ ΠΘ
Φανή Παραφόρου, Μέλος Ε.Ε.ΔΙ.Π.
Αφροδίτη Μαραγκού, Υπ. Διδ. (επικουρική διδασκαλία)
ακαδ. έτος 2020-2021
est. 2016
Διαταραχή της μνήμης
Derrealization
Χρίστος Πολυκάρπου
Ο Φρόιντ, πατέρας της ψυχανάλυσης φρόντισε να καταγράψει τι του συνέβη πάνω στον ιερό βράχο σε ένα από τα ωραιότερα κείμενα αυτο-ανάλυσης με τίτλο: «Μία διαταραχή της μνήμης στην Ακρόπολη». Τι συνέβη, λοιπόν, στον Φρόιντ κατά την πρώτη του επίσκεψη στην Ακρόπολη το καλοκαίρι του 1904; Ο Φρόιντ αναφέρεται στο επεισόδιο της Ακρόπολης στην τελευταία του επιστολή προς τον μέχρι τότε φίλο του Ρομέν Ρολάν. Εκεί κάνει λόγο για μία πολύ ιδιόμορφη προσωπική εμπειρία του από την πρώτη του επίσκεψη στην Ακρόπολη, στην οποία είχε ανέβει συντροφιά με τον κατά 10 χρόνια νεότερο αδελφό του Αλεξάντερ.
Το επεισόδιο «διαταραχής της μνήμης» του Φρόιντ συνέβη ως εξής:
Αντικρύζοντας τον Παρθενώνα, ο Φρόιντ αντί να καταληφθεί από τον αναμενόμενο ενθουσιασμό και θαυμασμό, ένιωσε αντιθέτως να κυριεύεται από ένα εντεινόμενο αίσθημα, που ο ίδιος περιγράφει ως «παράξενο», «αλλόκοτο», σαν αυτό που έβλεπε μπροστά του να ήταν «πολύ καλό για να είναι αληθινό». Συγκεκριμένα, τον εξέπληττε τρομερά το γεγονός ότι κάτι για το οποίο είχε μάθει τόσα πολλά στο σχολείο πράγματι υπήρχε.
Ξαφνικά, ένιωσε να διχάζεται, να διαιρείται σε δύο διαφορετικά πρόσωπα: σε εκείνο που συνειδητοποιούσε εμπειρικά την πραγματική παρουσία του στο βράχο της Ακρόπολης και σε ένα άλλο που δυσκολευόταν να το πιστέψει, σαν να αρνιόταν την πραγματικότητα του γεγονότος ότι όντως βρισκόταν εκεί. Προσπαθώντας να διαλευκάνει αυτό το αίσθημα «ξενικότητας» και αμφιλεγόμενης πραγματικότητας που τον είχε κυριεύσει, ο Φρόιντ κατέληξε ότι το ταξίδι του στην Αθήνα ήταν τελικά το αντικείμενο μιας επιθυμίας ανάμεικτης με ενοχή: Επιθυμία γιατί από τα παιδικά του κιόλας χρόνια είχε ονειρευτεί ουκ ολίγες φορές να ταξιδέψει, να φύγει μακριά από τη μιζέρια, τη φτώχεια και τη στενομυαλιά της οικογενείας του.
Ενοχή γιατί, για τον Φρόιντ, το να ταξιδέψει στην Αθήνα σήμαινε ότι ξεπερνούσε τον πατέρα του, ο οποίος ήταν πολύ φτωχός για να ταξιδέψει, αλλά και πολύ αμόρφωτος για να δείξει ενδιαφέρον για τέτοια μέρη και θεάματα, όπως ο βράχος της Ακρόπολης. Στο μυαλό του Φρόιντ, η Ακρόπολη σήμαινε ότι ξεπερνούσε οριστικά τον πατέρα του, ότι τον άφηνε πίσω του, κάτι ανεπίτρεπτο για το γιο: «Εδώ φτάνουμε στη λύση του προβλήματος σχετικά με το ταξίδι μας από την Τριέστη στην Αθήνα. Μάλλον κάποια ενοχή θα πρέπει να μπλεκόταν με την ικανοποίησή μας ότι είχαμε φτάσει τόσο μακριά: κάτι έδειχνε ότι κάναμε λάθος, ότι παραβαίναμε κάτι που πολύ πρόωρα μας είχε απαγορευθεί. Κάτι που είχε να κάνει με την κριτική του παιδιού προς τον πατέρα του... Λες και η ουσία της επιτυχίας συνίστατο στο να φτάσει κανείς μακρύτερα από τον πατέρα του, πράγμα που παρέμενε εξαρχής απαγορευμένο».
(Πηγή: Τι έπαθε ο Φρόιντ όταν αντίκρισε τον Παρθενώνα | iefimerida.gr http://www2.iefimerida.gr/news 23/01/2013)
Αναστασία Καναρέλη
Θυμάμαι, για μένα σημαίνει ανατρέχω εκουσίως σε ένα νεκρικό τοπίο με βαλσαμωμένες πράξεις. Κάποιοι το χώρο αυτόν της σύγκρουσης των επιθυμιών τον ονομάζουν μνήμη. Όσοι δεν την κατέχουν είναι ευτυχισμένοι. "Μπορείς όμως να γελάς αδιάκοπα έτσι που κατάντησες την Καρδιά σου" γραφεί ο ποιητής Δημήτρης Καρασάββας, όμως η μνήμη πρέπει να υπάρχει αν θέλουμε να δώσουμε μακροζωία σε ό,τι έχει πεθάνει, πρέπει να τρέφεται απ’ τ άυλα υλικά κάποιου ονείρου. Βλέπω, σημαίνει λείπω απ’ το ορατό αρά υπάρχω "δια των ενθυμήσεων". Μα οι ενθυμίσεις είναι μονάχα σκόρπια λεπτά και όχι μέρες, που επανέρχονται στη μνήμη μας αδιάκοπα, τόσο που ίσως αλλάζουν με τον καιρό, τόσο που ίσως μπερδεύονται και μεταξύ τους, τόσο που κάποιοι φτιάχνουν μονοί τους ως ανάμνηση τους φόβους ή τις επιθυμίες τους.
Αναστασία Μπουμπουλούδη
Φανταστείτε ότι ξυπνάτε σε ένα κρεβάτι μέσα σε ένα άγνωστο τελείως δωμάτιο χωρίς να ξέρετε πως βρεθήκατε εκεί. Δίπλα σας είναι άνθρωποι που δεν ξέρετε ποιοι είναι και θέλετε να φύγετε από εκεί όσο πιο γρήγορα μπορείτε αλλά δεν ξέρετε προς τα πού να πάτε, που είναι η έξοδος. Μπορεί να θεωρούμε τη μνήμη δεδομένη αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σημαντικότητα της για τη ζωή μας. Η ικανότητα να αποθηκεύουμε, να ανακτούμε αλλά και να συνδέουμε πληροφορίες είναι ζωτικής σημασίας τόσο για την επιβίωσή μας όσο και για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς μας και την απόκτηση γνώσεων. Αυτό το οποίο μας δίνει την έννοια του εαυτού και της χρονικής συνέχειας της ίδιας μας της ύπαρξης είναι η δυνατότητα που έχουμε να ανακαλούμε ποιοι είμαστε, τι κάναμε στο παρελθόν αλλά και τι σχεδιάζουμε στο μέλλον. Εάν δεν μπορούσαμε να θυμόμαστε πληροφορίες γύρω από τον εαυτό μας και τις πράξεις μας, τότε θα χάναμε ένα σημαντικό κομμάτι της προσωπικότητάς μας.
Οι διαταραχές μνήμης διακρίνονται σε υπερμνησίες, υπομνησίες ή αμνησίες και σε παραμνησίες.
Οι υπερμνησίες μπορεί να είναι μόνιμες ή προσωρινές. Οι μόνιμες συναντώνται κυρίως στα άτομα με αυτισμό ενώ οι παροδικές δημιουργούνται από τον οργανισμό σε μεγάλη συναισθηματική έκθεση κυρίως με αρνητικές επιπτώσεις ή σε έκθεση μεγάλου κινδύνου.
Οι υπομνησίες είναι η εξασθένηση της μνημονικής λειτουργίας και περιλαμβάνουν τις παντός τύπου αμνησίες.
Οι παραμνησίες συνίστανται στη παραποίηση των αναμνήσεων και διακρίνονται σε αλλομνησίες και ψευδομνησίες. Στις κατά κανόνα φυσιολογικές αλλομνηοίες ή «μνημονικές παραισθήσεις», το άτομο αναδιευθετεί τις αναμνήσεις του υπό την επίδραση της τρέχουσας ψυχοσυναισθηματικής κατάστασής του. Κατ’ αντιδιαστολή, στις ψευδομνησίες ή «μνημονικές ψευδαισθήσεις» το άτομο προβαίνει στην επινόηση αναμνήσεων συμβάντων που ουδέποτε έλαβαν χώρα.
Μαρία - Ζωή Αργυρού
Πρόκειται για ένα αίσθημα ''ξενικότητας'' και αμφιλεγόμενης πραγματικότητας αντικρύζοντας ένα αντικείμενο ιδιαίτερης σημασίας όπως για παράδειγμα ένα έργο τέχνης ή ένα μνημείο. Με λίγα λόγια, δημιουργεί περίεργα και αλλόκοτα συναισθήματα που έχουν ως αποτέλεσμα το υποκείμενο να αμφισβητεί την αληθινή ύπαρξη του.
Μαρία Μέγα
Στο πέρασμα των χρόνων όλοι λίγο πολύ θέτουμε κάποιους στόχους, ρεαλιστικούς ή μη, και προσπαθούμε, όσο μπορεί ο καθένας μας, να τους υλοποιήσουμε. Οι στόχοι αυτοί στα μάτια μας φαντάζουν ιδανικοί, αποτελώντας τον φανταστικό πόθο τους καθενός. Πλάθουμε μια εικόνα για τα αντικείμενα αψεγάδιαστη, εξιδανικευμένη. Μια εικόνα τόσο τέλεια που όταν βρεθούμε σε άμεση επαφή με το “όνειρό” μας τα χάνουμε. Αδυνατούμε να συνειδητοποιήσουμε ότι επιτύχαμε το στόχο μας, θεωρώντας ότι αυτό που μας συμβαίνει ίσως είναι “πολύ καλό για να είναι αληθινό”.
Το αίσθημα της αμφιλεγόμενης αυτής παγματικότητας δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι καταφέραμε να φτάσουμε, να ικανοποιήσουμε τον πόθο μας, αλλά κυρίως στο γεγονός οτι εμείς οι ίδιοι και όχι κάποιοι άλλοι το κατάφεραν. Άτομα που θεωρούσαμε “ανώτερα” μας δε μπόρεσαν να φτάσουν σε αυτό το ιδεατό για εμάς σημείο. Δημιουργώντας έτσι ένα αίσθημα ενοχής, ενός φόβου ότι κάτι έχουμε κάνει λάθος και έχει συμβεί αυτό. Αντί να υποστούμε θλίψη από τη μη εκπλήρωση μιας ζωτικής ανάγκης ή επιθυμίας μας, το οποίο θα ήταν και το αναμενόμενο, “αρρωσταίνουμε” διότι μια βαθία ριζωμένη ευχή μας πραγματοποιήθηκε. Μια ευχή για την οποία όμως νιώθουμε ότι δεν είμαστε αρκετά άξιοι να τη βιώσουμε, ότι δε τη δικαιούμαστε.
Μυρτώ Στόγια
Πρόκειται για μια κατάσταση κατα την οποία ο εγκέφαλος δεν μπορεί να πιστέψει οτι όντως κάτι συνέβει, είτε γιατί αυτό ήταν κάτι τόσο απρόσμενα καλό και αναπάντεχο, είτε γιατί συνοδεύεται απο ενοχικά συναισθήματα. Στην πρώτη περίπτωση, η διαταραχή προκαλείται επειδή το γεγονός είναι "πολύ καλό για να είναι αληθινό" και -ίσως- το άτομο που τη βιώνει θεωρεί ότι δεν του αξίζει κάτι τέτοιο οπότε προσπαθεί να το απομυθοποιήσει. Στην δεύτερη περίπτωση, η διαταραχή προέρχεται απο την ανάγκη για απόκρυψη της αλήθειας λόγο τύψεων, και έτσι το άτομο καταλήγει να πιστεύει την τεχνιτή αλήθεια την οποία το ίδιο δημιούργησε.
Παναγιώτης Κραβαρίτης
Η διαταραχή της μνήμης, ένα αίσθημα ορισμένο από τον Freud, αποτελείται από την ανάμειξη της επιθυμίας και της ενοχής. Το επεισόδιο της διαταραχής της μνήμης συνέβη στον ίδιο όταν επισκέφθηκε την Ακρόπολη το καλοκαίρι του 1904. Αντικρίζοντας τον Παρθενώνα ένιωσε ταυτόχρονα δύο συναισθήματα: της ενοχής,καθώς ξεπέρασε τον πατέρα του και την εκπλήρωση της επιθυμίας του να φύγει μακριά από την οικογένειά του και να ταξιδέψει.
Έφη Κολοκοτρώνη
Η αποπραγματοποίηση (αίσθημα μη πραγματικότητας) ή αποπροσωποποίηση (αίσθημα απομάκρυνσης/αποστασιοποίησης από τον εαυτό) πρόκειται για ένα από τα συμπτώματα που χαρακτηρίζει τις προσβολές πανικού. Το βασικό χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης ψυχολογικής διαταραχής είναι πως το άτομο μπορεί να έχει αίσθημα έλλειψης της πραγματικότητας, δηλαδή να νιώθει ότι παρακολουθεί τον εαυτό του και τη ζωή του σαν να πρόκειται για άλλον άνθρωπο. Είναι η παραμόρφωση της αντίληψης του εξωτερικού κόσμου έτσι ώστε να φαίνεται περίεργος ή μη πραγματικός.
Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν την αίσθηση ότι από το περιβάλλον κάποιου λείπει ο αυθορμητισμός, τα συναισθήματα και το βάθος. Είναι ένα ψυχοδιασπαστικό σύμπτωμα πολλών καταστάσεων, όπως ψυχιατρικών και νευρολογικών διαταραχών. Επίσης είναι παρενέργεια πολλών φαρμάκων, μπορεί όμως να προκληθεί και από έλλειψη ύπνου ή και από άγχος.
Τα σωματικά συμπτώματα που συνοδεύουν τις κρίσεις πανικού είναι πολύ έντονα και εκδηλώνονται με: τρέμουλο και ταχυπαλμία, δύσπνοια, ζάλη, ναυτία, αίσθημα ασφυξίας και πνιγμού, ιδρώτα και πόνο στο στήθος, μουδιάσματα στο σώμα, αίσθημα αδυναμίας και τάση λιποθυμίας. Οι προσβολές πανικού μπορεί να είναι επαναλαμβανόμενες απροσδόκητες , που συνοδεύονται για τουλάχιστον ένα μήνα ή περισσότερο από επίμονη ανησυχία (άγχος) του ατόμου μήπως του ξανασυμβεί κάποια Προσβολή Πανικού , από ανησυχία και στενοχώρια για τις επιπτώσεις ή τις συνέπειες των προσβολών (π.χ. μήπως πεθάνει από καρδιά , μήπως τρελαθεί) ή από σημαντική αλλαγή συμπεριφοράς που σχετίζεται με τις προσβολές (π.χ. παραίτηση από τη δουλειά του).