Φοίβη Καμέα

 

Απόλαυση: (Karl Friendrich Schinkel, A glance into the golden age of Greece) < από- + λαμβάνω . Η αρχική σημασία του ρήματος ήταν «δέχομαι, παίρνω από κάποιον, παίρνω πίσω προς ωφέλειά μου». Η νεότερη σημασία του, όπως το χρησιμοποιούμε εμείς σήμερα πιθανόν να είναι αποτέλεσμα της επίδρασης και της σύγχυσης μεταξύ του απλαύω (από- + λαύω< law- παίρνω κάτι ως λεία) που σημαίνει «χαίρομαι, ευχαριστιέμαι, τέρπομαι».

​

Σήμερα κατά το λεξικό ο ορισμός της λέξης απόλαυση είναι η μεγάλη ευχαρίστηση που δοκιμάζει κάποιος από κάτι, η άντληση μεγάλης ευχαρίστησης ή ηδονής από αυτό. Μπορούμε με την ίδια λέξη να περιγράψουμε και το αντικείμενο που μας προκαλεί ηδονιστικά συναισθήματα αλλά και την ίδια τη συναισθηματική μας κατάσταση.

 

Η λέξη έχει χρησιμοποιηθεί κατ’ επανάληψη σε αποφθεύγματα μεγάλων καλλιτεχνών και όχι μόνο, κάτι που μας αποδεικνύει έμπρακτα ότι πρόκειται για έναν όρο που έχει απασχολήσει κατά πολύ την ανθρώπινη ύπαρξη. Μερικά παραδείγματα είναι:

​

«Η πιο μεγάλη απόλαυση είναι το πλησίασμα της απόλαυσης», Paul Valéry

​

 «Η αληθινή απόλαυση είναι απλή και ατάραχη, αγαπάει τη σιγή και την ησυχία» Ρουσσώ

​

«Η απόλαυση δίνει εκείνο που η σοφία υπόσχεται» Βολταίρος

​

«Οι φαύλοι άνθρωποι νιώθουν, στις περισσότερες περιπτώσεις χαρά με τις ψεύτικες απολαύσεις, ενώ οι ενάρετοι με τις αληθινές» Πλάτωνας

​

H απόλαυση λοιπόν φαίνεται πως είναι μια υποκειμενική έννοια, εφόσον προκαλείται από κάτι το οποίο ο καθένας μας, ατομικά, επιδιώκει να αποκτήσει, να βιώσει και να εξασφαλίσει. Ποια είναι όμως η  διαφορά της απόλαυσης από την «αισθητική απόλαυση»;

 

Οι καλλιτέχνες – ποιητές, μουσικοί, ζωγράφοι - έχουν ως αποστολή τους να δημιουργήσουν συνθέσεις, οι οποίες – εκτός της χρηστικής του αξίας -  να μπορούν να οδηγούν τους ανθρώπους να αισθαίνονται μία ιδιαίτερη ευχαρίστηση, αυτό που θα ονομάζαμε αλλιώς «αισθητική απόλαυση». 

Κατά συνέπεια, η «αισθητική απόλαυση» θα μπορούσε να ορισθεί ως το αίσθημα της ικανοποίησης που νιώθουμε όταν διαμέσου των αισθήσεων ερχομαστε σε επαφή με κάτι όμορφο. Έτσι, αισθητική απόλαυση νιώθουν οι άνθρωποι όταν έρχονται αντιμέτωποι με αντικείμενα που χαρακτηρίζονται από την ομορφιά. Υπό αυτή την έννοια, οι αρχιτέκτονες όταν δημιουργούν κτιριακές συνθέσεις, οι οποίες δεν έχουν μια ακραιφνή χρηστική αξία, αποβλέπουν και στην ομορφία.

 

Ωστόσο εδώ εγείρεται ένα άλλο μεγάλο ερώτημα: «τι μπορεί να θεωρηθεί όμορφο ώστε τελικά αυτό να προκαλέσει αισθητική απόλαυση;»  

Παρόλο που η συγκρότηση της κοινωνίας για τους φιλοσόφους του 17ου  και του 19ου  αιώνα, όπως ο Χομπς, ο Λοκ, ή ο  Ρουσσώ βασιζόταν σε ένα «κοινωνικό συμβόλαιο», δηλαδή σε μία στηριζόμενη πάνω σε κανόνες συμφωνία μεταξύ των ανθρώπων, όπου οι τελευταίοι ανέθεταν τη συνταξή της σε κάποιο ηγεμόνα, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε το ίδιο και για την αισθητική απόλαυση. Δηλαδή δεν μπορούμε να πούμε ότι οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει κοινώς αποδεκτούς κανόνες με βάση τους οποίους ένα αντικείμενο μπορεί να χαρακτηριστεί όμορφο και συνεπαγωγικά να μας οδηγήσει στην αισθητική απόλαυση.

 

Ο Γερμανός φιλοσόφος Ιμμάνουελ Καντ, σε μια προσπάθειά του να αποσαφηνίσει το θέμα, διέκρινε τέσσερις βασικές αρχές - την ανιδιοτέλεια, την καθολικότητα, τη σκοπιμότητα χωρίς σκοπό και την αναγκαιότητα  - που πρέπει να πληροί ένα αντικείμενο ώστε να μας προσδώσει αισθητική απόλαυση. Ωστόσο, ακόμα και αυτές οι προσπάθειες του Καντ πέφτουν στο κενό καθώς πρακτικά είναι εξαιρετικά δύσκολο να εφαρμοστούν. 

​

Έτσι παραφράζοντας – ποιητική αδεία - τον Σαίξπηρ στο «όνειρο καλοκαιρινής νύχτας» λέμε: 

του αρχιτέκτονα το μάτι 

βοσκόντας σε μιαν άλλη τρέλα νόστιμη 

πηδά από τον ουρανό στη γη και από τη γη στον ουρανό 

και ό, τι μορφές πραγμάτων αγνώστων η φαντασία πλάθει 

η πένα του αρχιτέκτονα σε σχήμα τις τορνεύει και 

στο  αιθέριο τίποτα δίνει μία θέση για να στέκεται και ένα όνομα.